Menu
  1. Chính trị
  2. Văn hóa
  3. Nghệ thuật
  4. Giải trí
  5. Du lịch
  6. Thể thao
  7. Gia đình
  8. Kinh tế
  9. Ẩm thực
  10. Đời sống
  11. Nhịp sống số
  12. Pháp luật
  13. Thế giới

Chính trị

29 Tháng Ba 2024

Hệ giá trị mới sẽ mang được hơi thở, sức sống của Đề cương

Thứ Sáu 17/02/2023 | 11:05 GMT+7

VHO- Đề cương về văn hóa Việt Nam không chỉ được xem là một văn kiện lịch sử quan trọng mà còn là một cương lĩnh hành động đầu tiên về văn hóa, thể hiện vai trò lãnh đạo, tầm nhìn chiến lược của Đảng ta về văn hóa và cách mạng văn hóa, ra đời ngay từ khi cách mạng đang còn trong thời kỳ trứng nước.

 Trong khuôn khổ Hội thảo quốc gia “Hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam trong thời kỳ mới” (11.2022), Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương Nguyễn Trọng Nghĩa; Thứ trưởng Tạ Quang Đông tham quan triển lãm sách, tài liệu xây dựng và phát huy giá trị văn hóa… Ảnh: TR. HUẤN

Thực tiễn lịch sử 80 năm từ khi Đề cương ra đời đến nay cho thấy, trong những thời kỳ khác nhau, ở những điều kiện, hoàn cảnh khác nhau, tính đúng đắn và giá trị nhiều mặt của Đề cương về văn hóa Việt Nam đã được kiểm chứng, khẳng định cả về mặt lý luận lẫn thực tiễn, dưới nhiều góc độ tiếp cận khác nhau như: Chính trị, Lịch sử, Văn hóa, Văn học nghệ thuật v.v…

Đây là dịp hiếm có, là cơ hội tốt nhất để hiểu đầy đủ hơn, sâu sắc hơn

Do môi trường công tác và chuyên môn nghiên cứu, tôi có dịp được tham dự nhiều hội thảo, tọa đàm khoa học; nhiều sinh hoạt học thuật kỷ niệm 40 năm, 50 năm, 60 năm, 70 năm, và lần này là 80 năm ra đời của bản Đề cương về văn hóa Việt Nam. Mỗi lần như vậy là một lần ôn lại, một lần khẳng định lại và một lần làm mới ý nghĩa của bản Đề cương. Tôi nhớ nhất là dịp kỷ niệm 40 năm (1943-1983). Khi đó, đất nước mới thống nhất, lại đang trải qua giai đoạn hậu chiến, phải đối mặt với rất nhiều khó khăn, một nhóm cán bộ trẻ của Ban Lý luận - Viện Văn học thuộc Ủy ban Khoa học xã hội Việt Nam (nay là Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam), trong đó có tôi, được giao nhiệm vụ nghiên cứu, sưu tầm toàn bộ tư liệu về quá trình ra đời của bản Đề cương, về quá trình truyền đạt, phổ biến và tiếp nhận Đề cương về văn hóa Việt Nam từ khi ra đời (1943) đến những năm đầu sau Cách mạng Tháng Tám 1945.

Sau khi tìm đọc, nghiên cứu tư liệu trên sách, báo ở các thư viện, các kho lưu trữ..., những nhân chứng sống đầu tiên mà chúng tôi xin gặp là các đồng chí lãnh đạo Đảng và Nhà nước như: đồng chí Trường Chinh, đồng chí Hoàng Quốc Việt là những lãnh tụ của Đảng có vai trò rất lớn trong quá trình khởi thảo, chuẩn bị cho sự ra đời của bản Đề cương. Thứ hai, là các nhà nghiên cứu lý luận như: Nguyễn Khánh Toàn, Hà Xuân Trường, Hồng Chương, Trần Độ, Đặng Thai Mai... Và thứ ba, là các nhà văn, nhà thơ, nhà văn hóa nổi tiếng từng hoạt động trong phong trào Văn hóa Cứu quốc, trực tiếp tham gia vào quá trình truyền đạt, phổ biến bản Đề cương Văn hóa của Đảng như: Nguyễn Đình Thi, Tô Hoài, Như Phong, Học Phi, Trần Huyền Trân, Kim Lân, Vũ Quốc Uy (nhà văn Nguyễn Huy Tưởng mất năm 1960)... Các bác không chỉ nhận lời tiếp, kể cho chúng tôi nghe và ghi chép mà còn cung cấp thêm các chi tiết, các tư liệu từ hoạt động thực tiễn, đồng thời trực tiếp xem lại và cho ý kiến về nội dung các ghi chép.

Chúng tôi xem đây là dịp hiếm có, là cơ hội tốt nhất để hiểu đầy đủ hơn, sâu sắc hơn về hoàn cảnh ra đời, về các tư tưởng lớn của Đề cương để bổ sung, điều chỉnh các chi tiết về mặt văn bản. Do ra đời trong hoàn cảnh hoạt động bí mật, có những thành viên Văn hóa Cứu quốc phải gấp nhỏ bản Đề cương giấu dưới mũ nồi, về tận Hải Phòng, Hồng Quảng để truyền đạt dưới sự theo dõi gắt gao của mật thám. Trong hoàn cảnh như vậy, khó tránh khỏi những chi tiết “Tam sao, thất bản”. Rất may là bác Trường Chinh với tư cách là người khởi thảo Đề cương đã phát hiện và chỉ ra những sai sót về văn bản so với văn bản đang lưu hành thời gian đó. Có những chi tiết nhỏ nhưng lại liên quan rất nhiều tới việc lĩnh hội, hiểu và tiếp thu Đề cương. Ví dụ, về tên văn bản, bác Trường Chinh lưu ý: Đề cương về văn hóa Việt Nam (thêm chữ về) chứ không phải Đề cương văn hóa Việt Nam như quen dùng. Trong văn bản, câu: “nền văn hóa mà Đảng chủ trương lúc này chưa phải là nền văn hóa xã hội chủ nghĩa như Liên Xô hiện nay”, chứ không phải phải là như mọi người lầm tưởng. Lý do theo bác là vì văn hóa theo Đề cương là nền văn hóa trong cách mạng dân tộc dân chủ, chưa phải là hình mẫu văn hóa trong cách mạng xã hội chủ nghĩa như Liên Xô. Điều này làm rõ hơn ý nghĩa lịch sử và nội dung của Đề cương, tránh được những ngộ nhận, hiểu lầm trong quá trình vận động thực tiễn.

Sau đợt sưu tầm này, văn bản chỉnh sửa Đề cương (theo chỉ dẫn của đồng chí Trường Chinh) và toàn bộ tư liệu sưu tầm được xung quanh quá trình truyền đạt, cũng như ảnh hưởng mạnh mẽ của văn kiện này đã được Nhà xuất bản Tác phẩm mới (nay là Nhà xuất bản Hội Nhà văn) công bố trong ấn phẩm Một chặng đường văn hóa (Hà Nội 1983). Nội dung ấn phẩm cho thấy quá trình chuẩn bị sự ra đời của Đề cương và quá trình truyền đạt với vai trò nòng cốt là các thành viên trung kiên của Hội Văn hóa cứu quốc. Theo ký ức của các nhà văn, nhà thơ, nhà báo, nhà văn hóa này, do ra đời đúng lúc nên Đề cương có sức cảm hóa, lôi cuốn mạnh mẽ đối với trí thức, văn nghệ sĩ thời bấy giờ. Họ nhận thấy từ đây nguồn ánh sáng mới lạ, mở ra những chân trời văn hóa mà họ mới chỉ hình dung ra để dấn thân vào. Nhiều người trong số họ đã bị bắt, bị tù đầy do hoạt động tuyên truyền các tư tưởng cách mạng của Đề cương. Trong ba phương châm của Đề cương: Dân tộc hóa, Đại chúng hóa, Khoa học hóa thì Dân tộc hóa, Đại chúng hóa lúc đầu có sức lôi cuốn mạnh mẽ hơn vì dễ hiểu, dễ thuyết phục. Còn Khoa học hóa thì phải đợi đến năm 1948, sau văn kiện Chủ nghĩa Mác và văn hóa Việt Nam của đồng chí Trường Chinh họ mới được làm sáng tỏ.

Cần hóa thân trong các nhiệm vụ chúng ta đang thực hiện

Từ 1983 đến nay, văn bản Đề cương về văn hóa Việt Nam đã được tái bản nhiều lần dưới những hình thức ấn phẩm khác nhau. Nhưng rất tiếc, hình như những sai sót đã được đồng chí Trường Chinh chỉ ra vẫn chưa được khắc phục triệt để, khiến cho tên gọi của văn bản cũng như một vài mệnh đề liên quan đến nội dung Đề cương vẫn còn tồn tại đây đó gây nên tình trạng thiếu nhất quán.

Cũng như các dịp kỷ niệm trước đây, kỷ niệm 80 năm ra đời bản Đề cương về văn hóa Việt Nam lần này, việc khẳng định lại, khẳng định thêm giá trị của văn kiện lịch sử, cũng như tính đúng đắn của cương lĩnh hành động này là rất cần thiết! Nhưng để cho giá trị của văn kiện và ý nghĩa của cương lĩnh hành động này trở nên sống động, tươi mới thì không nên chỉ dừng lại ở việc nghiền ngẫm văn bản giống như nghiền ngẫm các thư tịch, văn bản cổ mà phải thổi hồn vào đó, tìm trong đó những giá trị mới, ý nghĩa mới khiến cho các khẳng định về giá trị nhiều mặt của Đề cương không còn bị giới hạn ở không gian hội nghị, hội thảo, ở văn bản, câu chữ… mà hóa thân trong các nhiệm vụ chúng ta đang thực hiện. Chỉ như vậy, Đề cương mới thực sự phát huy được vai trò là Cương lĩnh hành động.

Như một quy luật, bản chất đời sống xã hội và thực tiễn lịch sử luôn luôn vận động và biến đổi. Các khái niệm như Dân tộc, Khoa học, Đại chúng từng là ba phương châm lớn của Đề cương, sau 80 năm cũng đương nhiên mang thêm nội hàm mới, ý nghĩa mới, giá trị mới. Các vỏ khái niệm quen thuộc giờ sẽ thâu thái thêm những luồng chân khí mới từ thế giới hội nhập, từ thời đại 4.0, từ công nghiệp hóa, hiện đại hóa… để tạo nên sức sống mới và đà phát triển mới. Đó sẽ là quá trình tự làm mới, tự nâng tầm của Đề cương.

Theo tinh thần đó, việc vận dụng, gắn kết, lồng ghép, quán triệt các tư tưởng của Đề cương với một nhiệm vụ cụ thể mà chúng ta đang tiến hành hiện nay được đặt ra như một yêu cầu khách quan. Vào thời điểm kỷ niệm 80 năm ra đời Đề cương, giới nghiên cứu lý luận nói chung, nghiên cứu văn hóa, văn học nghệ thuật nói riêng đang đứng trước nhiệm vụ Xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị chuẩn mực con người hệ giá trị gia đình Việt Nam theo tinh thần Nghị quyết Đại hội toàn quốc lần thứ VIII của Đảng và các văn kiện trước đó. Đặc biệt là nhiệm vụ xây dựng Hệ giá trị Việt Nam, Hệ giá trị chuẩn mực con người Việt Nam mà Bộ VHTTDL đang chủ trì từ mấy năm nay. Thiết nghĩ, để thực hiện tốt các nhiệm vụ này, việc nghiên cứu quán triệt các phương châm Dân tộc, Khoa học, Đại chúng theo tinh thần của Đề cương về văn hóa Việt Nam với yêu cầu mới, nội dung mới, thực tiễn mới… chắc chắn sẽ mang lại những kết quả tương thích với nhiệm vụ xây dựng Hệ giá trị. Theo các kết quả nghiên cứu bước đầu thì không chỉ các phạm trù giá trị truyền thống như: Chân, Thiện, Mỹ mà ngay cả các giá trị đương đại như Dân tộc, Khoa học, Đại chúng cũng cần trở thành hệ tham chiếu mới, được kế thừa, phát triển trong điều kiện lịch sử văn hóa mới. Chắc chắn, đó sẽ là các phạm trù, các chuẩn mực giá trị cơ bản về văn hóa, con người và gia đình Việt Nam mà chúng ta đang xây dựng. Cho dù xu thế hội nhập với thế giới đang diễn ra như một tất yếu thì phẩm chất Dân tộc, tính Dân tộc của Hệ giá trị vẫn phải được xem là tiêu chí hàng đầu đã được kiểm nghiệm và đúc kết trong Bảng giá trị chung của dân tộc. Tương tự như vậy, Khoa học Đại chúng cần trở thành những tiêu chí giá trị mới trong các bảng giá trị tinh thần và vật chất mà chúng ta đang xây dựng. Như vậy, Hệ giá trị mới sẽ mang được hơi thở, sức sống của Đề cương; Còn Đề cương thì nhờ đó mà được làm mới, được mang thêm giá trị và ý nghĩa để ngày càng phù hợp với xu thế mới, với thực tiễn lịch sử mới.

Nhìn lại quá trình thực hiện các quan điểm lớn, các tư tưởng lớn của Đề cương về văn hóa Việt Nam càng thấy rõ hơn tầm nhìn chiến lược của Đảng ta về văn hóa. Nhất là trong bối cảnh hiện nay, khi các nguy cơ về văn hóa đã được cảnh báo từ Đề cương vẫn đang hiện hữu dưới những hình thức khác nhau, mức độ khác nhau gây cản trở bước tiến về văn hóa. 

Hà Nội, 2023

 … Để cho giá trị của văn kiện và ý nghĩa của cương lĩnh hành động này trở nên sống động, tươi mới thì không nên chỉ dừng lại ở việc nghiền ngẫm văn bản giống như nghiền ngẫm các thư tịch, văn bản cổ mà phải thổi hồn vào đó, tìm trong đó những giá trị mới, ý nghĩa mới khiến cho các khẳng định về giá trị nhiều mặt của Đề cương không còn bị giới hạn ở không gian hội nghị, hội thảo, ở văn bản, câu chữ… mà hóa thân trong các nhiệm vụ chúng ta đang thực hiện. Chỉ như vậy, Đề cương mới thực sự phát huy được vai trò là Cương lĩnh hành động.

 PGS.TS PHAN TRỌNG THƯỞNG

Print

Hãy Đăng nhập hoặc Đăng ký đăng nhận xét.

Danh mục bài viết

«Tháng Ba 2024»
T2T3T4T5T6T7CN
26
27
28
29
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
293031
1234567

© BÁO VĂN HÓA ĐIỆN TỬ
Cơ quan chủ quản: Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch
Giấy phép Báo điện tử số: 422/GP-BTTTT cấp ngày 19.8.2016
Bản quyền thuộc về Báo Văn hóa. Mọi hành động sử dụng nội dung đăng tải trên Báo điện tử Văn hóa tại địa chỉ www.baovanhoa.vn phải có sự đồng ý bằng văn bản của Báo điện tử Văn hóa.
Liện hệ quảng cáo: 024.22415051

Tổng Biên tập:NGUYỄN ANH VŨ

Phó tổng Biên tập: PHAN THANH NAM

Phó tổng Biên tập: NGUYỄN VĂN MƯỜI

Tòa soạn: Số 33 ngõ 294/2 Kim Mã, phường Kim Mã, quận Ba Đình, TP Hà Nội
Điện thoại: 024.38220036 - FAX: 024.38229302
Email: baovanhoa@fpt.vn

Close 2024 Bản quyền thuộc về Báo Văn hóa
Back To Top