VHO - Hội thảo quốc tế "Nhận diện, bảo tồn và phát huy giá trị nhà ở truyền thống trong vùng Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới Quần thể danh thắng Tràng An" vừa được UBND tỉnh Ninh Bình tổ chức ngày 3.11 nhằm tôn vinh các giá trị nổi bật toàn cầu của Di sản này.

Hội thảo quốc tế "Nhận diện, bảo tồn và phát huy giá trị nhà ở truyền thống trong vùng Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới Quần thể danh thắng Tràng An"

Dự hội thảo có Bí thư Tỉnh ủy Ninh Bình, PGS.TS Đoàn Minh Huấn, Chủ tịch HĐND tỉnh Mai Văn Tuất; Chủ tịch UBND tỉnh Phạm Quang Ngọc. Hội thảo còn có sự tham gia của các chuyên gia, các nhà quản lý của Bộ Xây dựng, Bộ VHTTDL, Bộ Ngoại giao; các nhà khoa học trong và ngoài nước; đại diện Ban Thường vụ Tỉnh ủy; lãnh đạo các sở, ban, ngành, đoàn thể, địa phương trong tỉnh, đại diện doanh nghiệp; hộ gia đình đang sinh sống trong nhà truyền thống trong vùng di sản.

Nhận diện, bảo tồn kiến trúc nhà ở truyền thống tại Tràng An

Tràng An là một vùng đất cổ, có chiều sâu của lịch sử, chiều rộng của không gian, chiều dài của quá trình cứ trú của con người, xứng tầm bởi vị trí địa chính trị, địa quân sự và địa văn hóa. Vùng đất này, Thế kỷ X, là kinh đô của Nhà nước Phong kiến Trung ương tập quyền Đại Việt (968 -1010) với 3 triều đại Đinh, Tiền Lê, Lý. Đến bây giờ, còn đó một Di sản Thế giới Tràng An với hệ thống dãy núi đá vôi có tuổi địa chất khoảng 250 triệu năm – nơi bảo tồn và chứa đựng nhiều hệ sinh thái rừng ngập nước, rừng trên núi đá vôi, các di chỉ khảo cổ học và di tích lịch sử văn hóa song hành cùng các mốc vàng son của lịch sử dân tộc. Tràng An gắn liền với những giá trị lịch sử, văn hóa của vùng đất cố đô Hoa Lư - nơi thống nhất giang sơn và phát tích quá trình định đô Thăng Long - Hà Nội.

Phát biểu chào mừng tại Hội thảo, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Trần Song Tùng đã nêu bật các giá trị của Ninh Bình, là vùng đất địa linh, nhân kiệt, giàu truyền thống lịch sử, văn hóa, yêu nước và cách mạng. “Vùng đất này chứa đựng một kho thông tin nguyên vẹn về truyền thống cư trú của loài người qua hàng ngàn năm biến đổi địa chất, địa mạo cùng với quá trình thích ứng và tiến hóa của con người tại Tràng An. Nổi bật trong cảnh quan hùng vĩ đó có Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới Quần thể danh thắng Tràng An, lưu trữ mạch bản sắc văn hóa dân tộc, cội nguồn kiến trúc truyền thống. Bên cạnh đó, nơi đây còn là cái nôi lưu giữ nền văn hóa lúa nước, khởi đầu từ việc khai thác nguồn sinh dưỡng săn bắn, hái lượm từ rừng và biển họ đã bắt đầu biết canh tác nông nghiệp”, ông Trần Song Tùng nói.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Trần Song Tùng phát biểu chào mừng tại Hội thảo

Theo Phó chủ tịch tỉnh Ninh Bình, Hội thảo khoa học quốc tế "Nhận diện, bảo tồn và phát huy giá trị nhà ở truyền thống trong vùng Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới Quần thể danh thắng Tràng An" sẽ đóng góp quan trọng để nghiên cứu, sưu tầm, khảo sát, tập hợp được khối tư liệu, hình ảnh lớn về nhà ở truyền thống trong vùng Di sản Tràng An.

Thông qua lợi thế của các phương thức tiếp cận mới, các báo cáo khoa học làm rõ hơn công tác nhận diện, bảo tồn kiến trúc nhà ở truyền thống tại Di sản, có được những bài học kinh nghiệm trên thế giới và Việt Nam, góp phần bảo tồn giá trị thiên nhiên và văn hóa trong khu vực vùng lõi của Di sản thế giới Quần thể danh thắng Tràng An.

Đồng thời kêu gọi, thu hút đầu tư, bảo tồn, nghiên cứu khoa học để phục vụ việc tham quan, du lịch, nghiên cứu khoa học nhằm tạo sự hấp dẫn cho các sản phẩm du lịch tại khu Di sản nói riêng, tỉnh Ninh Bình nói chung.

Lãnh đạo tỉnh Ninh Bình mong muốn trong thời gian tới tiếp tục nhận được sự quan tâm, giúp đỡ của các Bộ, ngành Trung ương, các cơ quan nghiên cứu, các cơ quan quản lý di sản tại Việt Nam để Ninh Bình phát huy được tiềm năng, thế mạnh và các giá trị của di sản, ngày càng thu hút nhiều khách du lịch, trở thành một trong những điểm đến tham quan du lịch hấp dẫn nhất của Việt Nam.

TS. Bùi Văn Mạnh, Giám đốc Sở Du lịch Ninh Bình trình bày báo cáo đề dẫn

Trình bày báo cáo đề dẫn tại Hội thảo với nội dung "Tạo lập giá trị Quần thể danh thắng Tràng An từ mạch nguồn truyền thống" TS. Bùi Văn Mạnh, Giám đốc Sở Du lịch cho biết: “Ninh Bình là tỉnh đầu tiên và duy nhất cho đến thời điểm hiện nay sở hữu Di sản hỗn hợp văn hoá và thiên nhiên thế giới Quần thể danh thắng Tràng An. Với lợi thế cạnh tranh đó, tỉnh Ninh Bình đã và đang bảo tồn, khai thác và phát huy các giá trị của Di sản một cách hiệu quả, bền vững hướng tới xây dựng Ninh Bình là Trung tâm Du lịch lớn của vùng và của cả nước, tạo động lực phát triên kinh tế, xã hội, phát triển du lịch xanh, bền vững”.

Ngoài việc tôn vinh các giá trị nổi bật toàn cầu của Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới Quần thể danh thắng Tràng An, Hội thảo cũng nhằm tiếp tục nhận diện, bảo tồn và phát huy giá trị kiến trúc nhà ở truyền thống; phát huy giá trị cảnh quan và cấu trúc làng truyền thống trong vùng lõi Di sản thế giới Tràng An.

Hội thảo tập trung thảo luận, nhận diện, bảo tồn kiến trúc nhà ở truyền thống tại Di sản thế giới Tràng An, kinh nghiệm trên thế giới và tại Việt Nam. Thảo luận việc xây dựng tiêu chí và định hướng bảo tồn, phát huy giá trị nhà ở truyền thống trong Di sản thế giới Tràng An làm cơ sở cho việc áp dụng các chính sách hỗ trợ tu bổ, sửa chữa và khai thác phục vụ phát triển du lịch dựa trên bản sắc, đặc trưng riêng có của di sản.

Đề xuất cơ chế, chính sách đặc thù cho việc bảo tồn và phát huy giá trị nhà ở truyền thống, giữ gìn cảnh quan khu Di sản phục vụ phát triển kinh tế - xã hội; kêu gọi, thu hút đầu tư, bảo tồn, nghiên cứu khoa học và thu hút du khách về tham quan Di sản nói riêng, tỉnh Ninh Bình nói chung.

PGS.TS Đặng Văn Bài, Phó Chủ tịch Hội đồng Di sản Văn hóa Quốc gia Việt Nam

Phát huy vai trò của cộng đồng trong công tác bảo tồn và quản lý giá trị di sản

Theo thống kê chưa đầy đủ của Sở Du lịch vào tháng 9.2023 trong vùng lõi Di sản còn khoảng trên 100 nếp nhà cổ có kiến trúc truyền thống tiêu biểu được xây dựng trước năm 1945 và phân bố chủ yếu trên địa bàn hai xã Trường Yên và Ninh Xuân (huyện Hoa Lư).

Nhà cổ từ lâu được coi là một loại hình di sản độc đáo cần được bảo tồn và phát huy giá trị. Tuy nhiên, hiện nay đa số các nhà ở truyền thống đã xuống cấp và đứng trước nguy cơ bị phá dỡ nếu không có biện pháp trùng tu kịp thời.

Ninh Bình mong muốn xây dựng các sản phẩm du lịch có chất lượng và khác biệt từ giá trị những ngôi làng truyền thống, cao hơn nữa là bảo tồn và phát huy hiệu quả và bền vững Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới Quần thể danh thắng Tràng An xứng đáng là mô hình mẫu mực về bảo tồn và phát triển kinh tế - xã hội như Bà Tổng giám đốc UNESCO đã đánh giá.

Tiếp tục khẳng định vai trò, tầm quan trọng của các giá trị nhà ở kiến trúc truyền thống, giá trị Di sản trong phát triển du lịch, phát triển kinh tế - xã hội; kêu gọi, thu hút đầu tư, bảo tồn, nghiên cứu khoa học và thu hút du khách về tham quan Di sản nói riêng, tỉnh Ninh Bình nói chung.

TS.KTS. Emmanuel Cerise, Giám đốc cơ quan vùng Ile de France phát biểu tại Hội thảo

Giám đốc Sở Du lịch Bùi Văn Mạnh cho biết: “Trên cơ sở nền tảng di sản đô thành và đô thị Hoa Lư cổ truyền, Ninh Bình đang hướng tới xây dựng "Đô thị Cố đô - Di sản" nhằm bảo tồn các giá trị bền vững của di sản của vùng đất Cố đô Hoa Lư lịch sử, tạo sự kết nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa lịch sử và cảnh quan, giữa thiên nhiên và con người. Trong đó, Quần thể danh thắng Tràng An là nơi hội tụ các giá trị nổi bật toàn cầu về địa chất địa mạo, cảnh quan và văn hóa”.

Có thể thấy, xuyên suốt các tiêu chí V – giá trị về văn hóa “là thí dụ nổi bật về truyền thống cư trú và sử dụng đất của loài người, đại diện cho sự tương tác của con người với môi trường”; tiêu chí VII – các giá trị về thẩm mỹ; tiêu chí VIII – giá tri về địa chất địa mạo… đều thể hiện rất rõ tính bản địa độc đáo, nổi bật của một vùng di sản mà lại có tính phổ quát trên phạm vi toàn cầu.

Một trong những yếu tố nổi trội được khẳng định là Quần thể danh thắng Tràng An là một thí dụ nổi bật về truyền thống cư trú của loài người, truyền thống sử dụng đất hoặc sử dụng biển, đại diện cho một (hay nhiều) nền văn hoá, hoặc quá trình tương tác giữa con người với môi trường.

Tràng An là thí dụ nổi bật đại diện cho các giai đoạn lịch sử chính của Trái đất, bao gồm cả tiến trình phát triển sự sống, những quá trình địa chất quan trọng đang hình thành nên các dạng địa hình, các đặc điểm địa mạo hoặc sơn văn nổi bật.

Với hai phiên thảo luận: Nhận diện, bảo tồn kiến trúc nhà ở truyền thống tại Di sản thế giới Tràng An, kinh nghiệm quốc tế và Xây dựng tiêu chí và định hướng phát huy giá trị nhà ở truyền thống trong vùng Di sản thế giới Quần thể danh thắng Tràng An, hội thảo đã làm rõ các nội dung nêu trên.

Quần thể danh thắng Tràng An là nơi hội tụ các giá trị nổi bật toàn cầu về địa chất địa mạo, cảnh quan và văn hóa

Qua Hội thảo, tỉnh Ninh Bình khuyến khích bảo tồn nhà cổ, gìn giữ cấu trúc làng quê truyền thống và giữ gìn môi trường định cư truyền thống, tạo sinh kế cho người dân trong vùng di sản.

Là một điểm đến độc đáo, hấp dẫn của Việt Nam, các khu, điểm du lịch trong Quần thể danh thắng Tràng An có vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế- xã hội của tỉnh Ninh Bình. Đối với người dân địa phương, Di sản đã tạo ra nhiều lợi ích, giá trị kinh tế to lớn cho cộng đồng dân cư trong khu vực. Sinh kế truyền thống được tôn trọng và tiếp tục phát huy phù hợp với các quy định về bảo tồn Di sản Thế giới của UNESCO, của Trung ương và của tỉnh.

Du lịch phát triển đã làm phong phú thêm sinh kế của cư dân địa phương. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch nhanh từ nông nghiệp và tiểu thủ công nghiệp sang dịch vụ. Hoạt động nông nghiệp chỉ chiếm khoảng 15% (có xã như Ninh Hải chiếm trên 90%) trong cơ cấu kinh tế các địa phương trong vùng di sản. Vì vậy, các hộ gia đình tham gia phát triển du lịch, tạo sinh kế mới khiến người dân gắn bó hơn với di sản.

Do đó, tỉnh Ninh Bình xác định việc cần quan tâm nâng cao nhận thức, tạo sinh kế bền vững, phát huy vai trò của cộng đồng dân cư trong công tác bảo tồn và quản lý giá trị di sản, để mỗi người dân tham gia gìn giữ, bảo tồn ngôi nhà của chính mình.

Đồng thời, xây dựng tiêu chí và hồ sơ nhà cổ vùng lõi di sản Tràng An, lồng ghép trong các Quy hoạch bảo quản và phục hồi các di tích quốc gia đặc biệt trong Quần thể danh thắng Tràng An.

KHÁNH MẠNH - HOÀNG OANH