VHO- Trong lịch sử loài người, ngôn ngữ và từ ngữ hình thành và phát triển nhưng đồng thời cũng biến mất theo thời gian vì nhiều lý do khác nhau. Từ ngữ mới luôn được sáng tạo ra và rồi được thu nạp vào từ điển của các ngôn ngữ tại các quốc gia trên thế giới.

Nhà xuất bản từ điển Collins (Anh) đã chọn “AI” - chữ viết tắt của cụm từ “trí tuệ nhân tạo” - là từ khóa của năm 2023

Nếu cần bằng chứng về việc ngôn ngữ và từ ngữ, thông qua đó là cả văn hóa nữa, phản ánh thời đại thì chỉ cần nhìn vào việc cứ đến cuối năm hoặc ngay sau đầu năm mới, những “Từ của năm” được lần lượt công bố ở mọi nơi trên thế giới.

Dưới khái niệm và “danh hiệu” này, người ta hiểu là có một từ hoặc một cụm từ được coi là biểu tượng cho cả năm, được cả xã hội và dư luận ở nơi công bố nó sử dụng nhiều nhất và quan tâm đến nhiều nhất. Người ta thấy thú vị về nó nhưng cũng có thể phải bận tâm nhiều nhất về nó. “Từ của năm”, phản ánh khái quát nhất những biến động nổi bật nhất về chính trị và xã hội ở nơi ấy trong năm qua. Theo thời gian, việc chọn ra “Từ của năm” dần trở thành một truyền thống văn hóa ở các nơi trên thế giới.

Nước Đức là nơi khai sinh ra truyền thống này. Ngay từ năm 1971, Hội ngôn ngữ Đức đã chọn ra từ hoặc cụm từ tiêu biểu cho cả năm. Từ năm 1977, việc này bắt đầu được làm thường xuyên. Tuy nhiên, hiệu ứng và tác động của việc này chỉ hạn chế trong khuôn khổ phạm vi nước Đức. Việc chọn ra “Từ của năm” chỉ trở thành truyền thống và lan rộng ra khắp thế giới từ năm 1990, với ngôn ngữ phổ biến nhất trên thế giới là tiếng Anh. Người đề xướng việc chọn “Từ của năm” trong tiếng Anh là ông Allan Metcalf, Chủ tịch Hội thổ ngữ Mỹ. Người này về sau nói rằng, đã lấy ý tưởng không phải từ nước Đức mà được gợi ý bởi việc tạp chí Times hằng năm bầu chọn nhân vật của năm. Mục đích chính của ông Metcalf với việc này là quảng bá cho Hội thổ ngữ Mỹ.

Lúc đầu, việc chọn từ do hội tự chọn. Về sau, việc chọn từ được tiến hành theo quy trình và với những tiêu chí cụ thể cũng như được ủy thác cho các nhà xuất bản hay những thương hiệu từ điển tiếng Anh. Dần dần về sau có được nhiều loại “Từ của năm” cho nhiều lĩnh vực, nhằm vào những thế hệ con người khác nhau, được nhiều nhà xuất bản hay hội ngôn ngữ khác nhau đưa ra theo quy trình và tiêu chí riêng.

Trong những ngày cuối năm 2023, nhiều nơi lần lượt đưa ra “Từ của năm” của họ. Kết quả rất khác nhau. Điều này không có gì là khó hiểu vì “danh hiệu” này được mỗi nơi chọn lựa theo quy trình và tiêu chí riêng. Nhưng hiệu ứng và tác động về cơ bản lại rất giống nhau ở chỗ thực trạng của quốc gia và thế giới được phản ánh trong mức độ không hề nhỏ. Nhìn vào bảng liệt kê những “Từ của năm” từ trước đó đến nay, có thể nhận diện được rất rõ sự chuyển biến của thời đại, của quốc gia và khu vực, thấy được sự tương đồng hay khác biệt hoặc giao thoa về văn hóa giữa các quốc gia và vùng lãnh thổ, giữa các khu vực và châu lục.

Chẳng hạn như Cambridge Dictionary chọn từ “Ảo giác” làm “Từ của năm” 2023 với hàm ý trí tuệ nhân tạo (AI) đã xâm nhập vào nhận thức, cảm giác và cuộc sống của con người và đời sống của xã hội sâu rộng đến mức khiến cho con người bắt đầu rất khó phân biệt minh bạch đâu là thực tế thật và đâu là thực tế ảo, đâu là sản phẩm do con người tạo ra và đâu là sản phẩm do AI tạo nên. Nhìn vào kết quả lựa chọn này có thể thấy AI là chủ đề được quan tâm đặc biệt trong năm 2023 và AI đã trở thành một đặc thù của thời đại hiện tại. 

 NGÂN KHÁNH