VHO- Quy tắc đạo đức báo chí trong môi trường số: Thách thức và thích nghi của Việt Nam là chủ đề của cuộc hội thảo trực tuyến do Bộ TT&TT phối hợp với Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam vừa tổ chức đã đưa ra nhiều lưu ý về đạo đức nghề nghiệp, ý thức trách nhiệm của các nhà báo khi tác nghiệp trong bối cảnh tác động đa chiều trên môi trường số…

 Nhà báo cần nâng cao trách nhiệm, ý thức đạo đức nghề nghiệp khi hoạt động trong môi trường mạng có nhiều tác động, cạm bẫy (ảnh minh họa)

 Ở đó, ranh giới đúng - sai rất mong manh, yêu cầu các nhà báo phải có trách nhiệm với nghề, ý thức được những cạm bẫy, thách thức trên môi trường số để không vượt qua giới hạn.

Đi giữa lằn ranh đầy thách thức

Chuyên gia dự án Phát triển truyền thông của UNESCO khu vực tại Bangkok, bàSasi-on đưa ra định nghĩa về đạo đức báo chí và khuyến cáo hậu quả từ những vi phạm trong lĩnh vực này. Theo đó, mục đích của báo chí là cung cấp thông tin cho người dân, do vậy trước tiên phải tuân theo sựthật và phải giữ thái độ độc lập với những sựkiện và nhân vật mà họ đưa tin. Chuyên gia Sasi-on đưa ra 5 tiêu chuẩn về đạo đức báo chí để thích ứng với môi trường số, đó là: Tính chính xác, tính độc lập, công bằng, tính bảo mật và nhân văn. Báo chí phải vì lợi ích của công chúng. Còn chuyên gia thông tin vàtruyền thông, Văn phòng UNESCO Việt Nam Lucila Carrasco lại nêu thực trạng đưa tin sai trong kỷ nguyên số và các khuyến nghị của UNESCO để giúp giải quyết “thông tin sai lệch”. Theo đó, UNESCO đã phát động chiến dịch “Suy nghĩ trước khi nhấp chuột, suy nghĩ trước khi chia sẻ”.

Trong bối cảnh phát triển của truyền thông hiện đại, Việt Nam cũng như nhiều nước trên thế giới phải đối mặt với thách thức không nhỏ trên môi trường số, vấn nạn tin giả, thông tin sai lệch ngày càng nghiêm trọng. Ông Nguyễn Thanh Lâm, Cục trưởng Cục Báo chí, Bộ TT&TT cho rằng, ranh giới giữa đúng - sai trên môi trường mạng rất mong manh. Điều này đòi hỏi mọi người phải có trách nhiệm với phát ngôn của mình, với nghề nghiệp của mình. “Môi trường số đang tác động mạnh mẽ đến tất cả chúng ta, bao gồm nhà báo, do vậy chúng ta phải biết được những điểm mạnh, điểm yếu của môi trường số để khai thác hợp lý. Mỗi nhà báo cần nắm rõ 10 quy tắc đạo đức của người làm báo và quy tắc ứng xử trên không gian mạng để áp dụng một cách phù hợp với thực tiễn ở Việt Nam”, ông Lâm chia sẻ.

PGS.TS Nguyễn Thị Trường Giang, Học viện Báo chí và Tuyên truyền nhấn mạnh, không phải bây giờ, trong thời đại cách mạng 4.0, vấn đề đạo đức nghề nghiệp mới được coi trọng, mà đối với người làm báo, ở thời nào, trong bất cứ nền báo chí nào, đạo đức nghề nghiệp cũng là yêu cầu tất yếu, cốt lõi. Tôn trọng và tuân thủ nghiêm đạo đức nghề nghiệp là cách duy nhất để báo chí tồn tại và đứng vững trong lòng công chúng.

Sựxuất hiện của Internet cùng sựbùng nổ của mạng xã hội đã làm đời sống báo chí thay đổi rất nhiều. Theo PGS.TS Nguyễn Thị Trường Giang, cuộc cách mạng truyền thông - kỹ thuật số tạo ra một cuộc cách mạng về đạo đức nghề báo. “Trong cuộc cách mạng này, những khả năng, cơ hội mới xuất hiện trong khi các phương thức cũ bị đe dọa. Báo chí kỹ thuật số với công cụ đắc lực là truyền thông xã hội đang phát triển một cách chóng mặt. Hiện nay, trong mỗi quốc gia đều tồn tại một “nền báo chí hỗn hợp”, giữa “báo chí công dân” và báo chí chuyên nghiệp trên nhiều nền tảng phương tiện truyền thông...”, bà Giang chia sẻ.

Hiện tượng “hai mặt” làm nhiễu loạn báo chí

Các chuyên gia chỉ rõ, đạo đức báo chí trong thời đại kỹ thuật số không thể không đề cập đến các vấn đề của thực tiễn và bổ sung những chuẩn mực đạo đức riêng biệt. Mặt trái của môi trường mạng đã tác động đến vấn đề đạo đức nghề nghiệp, trở thành vấn đề nhức nhối, báo động. Nhiều loại vi phạm ngày càng phổ biến như: Thông tin sai sựthật, thiếu khách quan, giật gân, câu khách; bỏ qua các nguyên tắc hành nghề, không kiểm chứng độ tin cậy, chính xác của nguồn tin; phát ngôn thiếu chuẩn mực, thiếu trách nhiệm trên mạng xã hội; “nhà báo sa lông”, xa rời thực tiễn, ngại đi cơ sở, chỉ lấy thông tin trên mạng xã hội để viết bài... Đặc biệt, “hiện tượng nhà báo “hai mặt” làm nhiễu loạn hoạt động báo chí. Họ viết bài với một nội dung, quan điểm, nhưng khi chia sẻ, đăng tải trên mạng xã hội thì lại có quan điểm trái ngược hoàn toàn. Hơn lúc nào hết, các nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp cần được những người làm báo tuân thủ nghiêm ngặt...

Theo các nhà quản lý, các chuyên gia báo chí, truyền thông, Quy tắc đạo đức nghề báo của Việt Nam được xây dựng trên cơ sở thống nhất với báo chí quốc tế và thực tiễn hoạt động của báo chí Việt Nam đã trở thành la bàn dẫn đường cho nhà báo trong bối cảnh hiện nay. Trong kỷ nguyên số, hoạt động báo chí có nhiều cơ hội và thách thức, đặt ra yêu cầu cấp bách trong việc nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ, đạo đức nghề nghiệp để thích ứng hơn nữa. Bối cảnh mới với nhiều vấn đề nảy sinh đòi hỏi báo chí tiếp tục nêu cao chức năng định hướng dư luận xã hội, trở thành luồng thông tin chính thống, chủ lưu trong môi trường truyền thông rất đa dạng và phức tạp hiện nay. “Cách thức, phương thức làm nghề không ngừng đổi mới nhưng đạo đức và lý tưởng làm nghề thì không thể khác. Đó là vì lợi ích của đất nước và nhân dân, vì những giá trị tốt đẹp, bằng tinh thần trách nhiệm, tính chuẩn mực và đạo đức làm nghề của người làm báo”, PGS.TS Nguyễn Thị Trường Giang nhấn mạnh.

Theo Hội Nhà báo Việt Nam, cùng với những quy định đạo đức nghề nghiệp của người làm báo, việc ban hành Quy tắc sử dụng mạng xã hội của người làm báo Việt Nam là cơ sở quan trọng cho Hội đồng xử lý vi phạm đạo đức nghề nghiệp ở các cấp căn cứ, xử lý những hành vi vi phạm đạo đức của người làm báo khi tham gia mạng xã hội. Với các quy tắc này, bản thân người làm nghề sẽ hiểu sâu sắc hơn về đạo đức nhà báo, các cơ quan báo chí sẽ quản lý phóng viên, hội viên của mình tốt hơn, góp phần quan trọng trong công tác giữ gìn, bảo vệ đạo đức nghề nghiệp và uy tín của người làm báo Việt Nam. Kể từ khi Quy tắc sử dụng mạng xã hội của người làm báo Việt Nam có hiệu lực, đã có 11 trường hợp nhà báo, hội viên, phóng viên vi phạm Quy tắc sử dụng mạng xã hội chịu các hình thức kỷ luật của Hội đồng xử lý vi phạm đạo đức nghề nghiệp các cấp. Trên 300 trường hợp hội viên đã được trao đổi, đối thoại, nhắc nhở việc chưa thực hiện đúng, đầy đủ quy trình tác nghiệp hoặc có phát ngôn chưa chuẩn xác trên mạng xã hội. 

HÀ PHƯƠNG