VHO- Đình làng Nhân Hậu (xã Hùng Tiến, huyện Nam Đàn, Nghệ An) nằm trong danh mục kiểm kê di tích, được bảo vệ theo quy định của Luật Di sản văn hóa, thế nhưng do không được quản lý, bảo vệ, tu bổ nên ngôi đình hàng trăm năm tuổi trở nên “te tua”, hoang tàn.

Ông Hồ Văn Long, người dân xóm Trung Cửu, xã Hùng Tiến cho biết, theo các bậc cao niên của làng, đình Nhân Hậu tọa lạc ở khu vực trung tâm, thuộc xóm Bình Sơn, xã Hùng Tiến. Giữa những năm 80 của thế kỷ trước, đình được chuyển về chợ Cồn Bụt, xóm Trung Cửu, ven quốc lộ 46C làm đình chợ. Khi chợ Cồn Bụt mới được xây dựng (cách chợ cũ khoảng 150m) thì khu vực chợ cũ có đình Nhân Hậu bị bỏ hoang. 
Điều đáng buồn là, kể từ khi di tích nằm trong danh mục kiểm kê nhưng không được trông nom bảo vệ, thậm chí bị trưng dụng họp chợ nên đình bị xuống cấp trầm trọng, nay lại trở thành khu vực nguy hiểm, cấm vào. “Tôi là người dân ở gần đình này đã lâu, chứng kiến sự xuống cấp trầm trọng nhưng lại không thể làm gì được”, ông Long xót xa. Đình cổ từng được điêu khắc chạm trổ đẹp bậc nhất trong vùng nay trở nên hoang tàn, có nguy cơ đổ sập khi mùa mưa bão đến. Trong quá trình sử dụng làm đình chợ Cồn Bụt, do người dân nâng nền đình, khiến cho các cột đình đã bị chôn sâu xuống đất. Trong nền đình, người dân còn xây đắp nhiều bục bê tông dưới các cột đình. Hai hồi và mái sau của đình, ngói và nhiều kết cấu gỗ như rui, mè... đã rơi rụng gần hết. 

 Ngôi đình cổ được người xưa chạm khắc công phu, tinh xảo. Nghệ thuật điêu khắc thể hiện trên khung gỗ của đình từ vì, xà, kẻ…

Ông Hồ Văn Lâm (87 tuổi) nhà ở cạnh đình Nhân Hậu chia sẻ: Ngôi đình bị phế tích, hoang tàn bởi thời gian, mưa nắng, gió bão, đặc biệt là sự vô tình, hay nói đúng hơn là không được gìn giữ, bảo vệ. Gần nửa thế kỷ sử dụng đình chợ làm nơi buôn bán của người dân địa phương, ngôi đình dường như chỉ được lợp thêm những tấm bạt, những tấm nilon nay đã rách tả tơi. Nhìn ngôi đình cổ hư hỏng nặng nề, có thể sập đổ trong nay mai, ai nấy đều đau lòng. Dù đã quá muộn, nhưng dân làng vẫn mong đình sẽ được tu sửa. Người dân xóm Nhân Hậu, xã Hùng Tiến cho biết, năm 2018, trong xóm đã làm đơn xin xã cho di chuyển đình về chỗ cũ (xóm Nhân Hậu), nhưng xã không đồng ý. Khi đó đình đã xuống cấp, nhưng các mái ngói vẫn còn nguyên, phần gỗ chưa đổ nát như bây giờ, nếu di dời tu sửa cũng đỡ tốn kém.

Theo những người cao tuổi ở địa phương, ngôi đình cổ từng là nơi sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của người dân làng Nhân Hậu. Trong kháng chiến chống Pháp, đình từng là trường học.... Những gì còn tồn tại trên đình Nhân Hậu cho thấy đây là một ngôi đình cổ được người xưa chạm khắc công phu, tinh xảo. Nghệ thuật điêu khắc thể hiện trên khung gỗ của đình từ vì, xà, kẻ... khiến nhiều người tham quan phải thán phục, ngưỡng mộ. Tiếc rằng, công trình nghệ thuật này đang phơi bày giữa nắng mưa và đang chờ sụp đổ hoàn toàn.

 Hai hồi và mái sau của đình, ngói và nhiều kết cấu gỗ như rui, mè... đã rụng gần hết

Trao đổi vấn đề này, ông Nguyễn Văn Ất, Phó Chủ tịch UBND xã Hùng Tiến cho biết, là chứng tích của một vùng quê có bề dày lịch sử, lưu dấu những kỷ niệm, ký ức của bao thế hệ người dân làng Nhân Hậu, nhưng nay ngôi đình cổ đang dần đổ nát, khiến nhiều người trong và ngoài xã Hùng Tiến không khỏi xót lòng, tiếc nuối. Kinh phí để trùng tu lại đình làng Nhân Hậu quá lớn, ngân sách cấp xã không đáp ứng nổi nên “lực bất tòng tâm”. Xã cũng đã tính đến phương án dỡ đình để bảo quản, tuy nhiên nếu dỡ ra, xếp vào kho có thể sẽ làm đình hư hỏng hơn. Phương án đáng tiếc nhất nếu không giữ được hiện trạng, đình cổ sẽ bị đưa ra khỏi danh mục kiểm kê di tích. Hiện địa phương đang mong muốn trùng tu, tôn tạo lại ngôi đình để góp phần gìn giữ, bảo tồn di sản của cha ông, nhưng chưa biết bắt đầu từ đâu. Vấn đề này cần sự quan tâm của chính quyền, ban, ngành các cấp và các Mạnh Thường Quân... 

 Đình từng bị trưng dụng làm nơi họp chợ

Theo ông Bùi Công Vinh, Phó giám đốc Sở VHTT Nghệ An, nhiều di tích đình làng bị xuống cấp đang chiếm tỷ trọng lớn. Di tích xếp hạng cấp nào thì trách nhiệm chính thuộc cấp đó. Như vậy, ngoài 19 di tích đình làng đã được xếp hạng (cả tỉnh và quốc gia), hơn 52 di tích đình làng chưa xếp hạng thì trách nhiệm chính thuộc địa phương sở tại và những ngôi đình này đang tồn tại được là nhờ vào ý thức và trách nhiệm của người dân. Nhưng khi làm việc với chính quyền địa phương, hầu hết đều có chung một câu trả lời, “không có kinh phí”. “Về đình làng Nhân Hậu hoang tàn, xuống cấp, chúng tôi chưa nắm được thông tin. Sau khi rà soát, Sở sẽ có phương án để trùng tu ngôi đình này”, ông Vinh nói. 
Trước lúc ra về, nhìn ngôi đình cổ hoang tàn hằng ngày vẫn phải chống chọi với thời tiết khắc nghiệt có thể đổ sập bất cứ lúc nào, chúng tôi còn nghe lời nhắn gửi của ông Hồ Văn Lâm nhà ở cạnh đình Nhân Hậu tới các cấp ngành có thẩm quyền rằng, hãy xuống tận nơi, nhìn tận mắt cảnh đáng thương của đình để nhanh chóng tìm cách khắc phục, không mất đi một di sản quý giá. 

PHẠM NGÂN